آشنایی با ابوحاتم سجستاني یا سیستانی
-دوره حيات: قرون دوم و سوم
-حوزه فعاليتهاي فكري: صرف ونحو وفقه
سهل بن محمد بن سجستاني از بزرگان علم و ادب عصرخويش و استاد محمد بن جرير طبري بوده است. وي در جواني به بسياري از سرزمين هاي اسلامي سفر نموده و بالاخره در بصره مقيم مي شود، وي فن قرائت را از يعقوب مقري و صناعت اعراب را از اخفش نحوي آموخت و علم حدیث را نزد ابوعبيده بصري و ديگران ياد گرفت و سپس به پايه اي رسيد كه خود مرجع طالبين ديگر گرديد.
در محافل علمي روزگار خويش مرتبه بلندي داشت و از راه تجارت كتب نيز امرار معاش مي كرد سال وفات وي ۵۰-۴۸۹در بصره گزارش گرديده است از وي رسايل زيادي بجاي مانده است مانند:
كتاب الشمس و القمر؛ كتاب في النحو؛ كتاب الشوق الي الوطن؛ كتاب الوصايا؛ كتاب المعمرين(كه درسال۱۸۹۹م درليدن به چاپ رسيده)كتاب القراات؛ كتاب في النقط و الشكل القران: كتاب مايحلن فيه العامه: كتاب الطير؛ كتاب المذكر و المونث؛كتاب الشجره والنبات؛ كتاب المقصور والمعدود؛كتاب المقاطع والمبادي؛ كتاب الفرق؛كتاب الفصاحه؛ كتاب النخله؛ كتاب الاضداد؛كتاب القبسي والنبال والسهام؛ كتاب السيوف والرماح؛كتاب الوحوش:كتاب الحشرات؛كتاب الحجا؛ كتاب الزرع؛كتاب خلق الانسان؛كتاب الادغام؛ كتاب البا والبن والحليب؛كتاب الكرام؛كتاب الشتا والصيف؛ كتاب النحل والعسل؛ كتاب الابل؛كتاب الشعث والفبل؛كتاب التباع كتاب الخصب والقحط؛ كتاب اختلاف المصاحف؛ كتاب الجراد؛كتاب الحر والبرد؛ كتاب الليل والنهار؛ كتاب الفرق بين الادميين و بين كل ذي روح..
علي بن عيسي اربلي در كشف الغمه در طي اخبار امام ابوالحسن علي بن موسي الرضا عليه السلام از ابوحاتم كلامي نقل مي كند كه بر خلوص وي در موالات اهل البيت(ع) و مودت اولي القربي دلالتي صريح دارد. گويد ابوالصلت هروي گفت: وقتي كه علي بن موسي صلوه الله و سلامه عليه وارد نيشابور شد من ملازم ركاب و سعادت اندوز خدمت ان حضرت بودم همينكه طبقات علما و محدثين بلد مژده ان خبر مسرت اثر بشنيدند براي استقبال و پذيرايي مقدم ان حضرت از هر طرف بشتافتند وقتي كه موكب همايون رضوي به چهار سوي شهر رسيد جمعیتي از مشايخ ارباب اخبار و رواه احاديث بر لجام بغله شهباء كه ان حضرت بران نشسته بود بياويختند و اغاز التماس و ضراعت نموده عرض كردند؛ اي فرزند رسول ترا به حق ابا طاهرينت سوگند دهيم كه بر جماعت محدثين منت گذار و از احاديث شريف بي توسط اغيار و دخالت رواة از لسان معجز بيان تو روايت كنيم و بدين مزيت عظمي برجميع مشايخ وجمهور محدثين افتخار اوريم؛ حضرت مسئول ان جمع قرين قبول ساخت و فرمود:
حدثني ابي باقر علم الانبياء محمدبن علي قال حدثني ابي سيدالعارفين علي اب  الحسين قال حدثني ابي سيد شباب اهل الجنه الحسين بن علي(ع) قال سمعت ابي سيد العرب علي بن اب طالب قال سمعت رسول الله(ص) يقول الايمان معرفته بالقلب و اقرار باللسان و عمل بالاركان...
هر چند ابوحاتم، سیستان را هرگز ندیده،یا مدتی کوتاه در آن زیسته بود،ولی او هم نسبت به سیستان و هم سیستانیان نسبت به او رابطهٔ معنوی مستحکمی را احساس می‌کردند.همین رابطهٔ معنوی بود که یعقوب لیث صفار را بر آن داشت تا در نامه‌ای به ابوحاتم برخی سؤالات نحوی را مطرح کرده،خواستار آن شود تا ابوحاتم آثار اخفش را برای او بفرستد.ابوحاتم نیز با واقف ساختن یعقوب بر پایگاه علمی اخفش،کتابی از او برایش ارسال داشت(زبیدی،۱۰۰).

همچنين دهخدا ذيل نام ابوحاتم سجستاني اورده است: سهل بن محمد بن عثمان بن يزيد جشمي سيستاني؛ نحوي؛ لغوي؛ مقري به بصره ميزيست و از علوم قران بهره كافي داشت و علم عروض نيكو مي دانست و الكتاب سيبويه را دوبار از اخفش فرا گرفت و از اصهي و ابن يزيد انصاري و ابي عبيده معمر بن مثني روايات بسيار در لغت و ساير اقسام ادب دارد. ابن دريد و مبرد از شاگردان اويند او را از انواع عربيت و جزان كتبي بسيار است. از جمله كتاب الشمس و القمر. كتاب في النحو.كتاب في النقط و الشكل القران،كتاب مايلحن فيه العامه،كتاب الطير، كتاب المذكر و المونث،كتاب الشجر و النبات، وفات ابوحاتم بسال ۲۵۵ بوده است.
ابوحاتم در بصره درگذشت و سلیمان بن جعفر بن سلیمان(زبیدی،۱۰۳)،یا سلیمان بن قاسم(ابن‌ندیم،۶۴)بر او نماز گزارد.ریاشی بر کنار خاک او اظهار داشت که همراه ابوحاتم،دانش بسیاری نیز به خاک سپرده شد(زبیدی،۱۰۱).

لغت نامه دهخدا/الف ا- ابوسعد/ ۱۳۲۵/تهران/ص۲۸۷
دايره المعارف اريانا- جزء پنجم ص / نامه دانشوران/

انتهای پیام/

اوشیدا