اوشیدا - هیرمند؛ سرزمین کشاورزی و اساطیر

نام بادهای 120 روزه سیستان به گوشتان خورده است؟ موسم بادهای 120 روزه از زمان ‌های دور در سیستان و بلوچستان هر سال با آغاز تابستان، شروع می‌شود..

به گزارش پایگاه خبری اوشیدا: نام بادهای 120 روزه سیستان به گوشتان خورده است؟ موسم بادهای 120 روزه از زمان ‌های دور در سیستان و بلوچستان هر سال با آغاز تابستان، شروع می‌شود. سرنوشت سیستان و بلوچستان با این بادها گره خورده و گویی همزاد هم هستند. بادهای موسمی 120 روزه، اقتضای طبیعت آن منطقه است و به صورت طبیعی موجب کاهش دما می‌شود، اما با خشک شدن تالاب هامون، بر عکس دما افزایش پیدا می‌کند و مردم منطقه درگیر گرد و غباری می‌شوند که زندگی روزانه را مختل می‌کند. سیستان و بلوچستان، گاه هم‌زمان چندین پدیده طبیعی چون توفان، بارندگی، سیل، خشکسالی و مواج شدن دریا را تجربه می‌کند و می‌توان گفت این ناحیه از کشور، اقلیمی غریب دارد.

بادها، رودها را خاک‌آلود می‌کنند و از این رو در طول سالیان، کشاورزان سیستانی در آغاز سال جدید زراعی، رودها را لایروبی می‌کنند تا آب به زمین‌هایشان برسانند. لایروبی رودها سالیان سال است که به سنتی در این ناحیه تبدیل شده و این کار با برگزاری مراسمی خاص و به صورت جمعی انجام می‌شود. مراسم حشر یا به گویش بومی اشر، شاید این روزها شور و حال گذشته را نداشته باشد، اما هنوز هم کشاورزان سیستانی، خودشان برای لایروبی آب‌راهه‌ها و رودها دست به کار می‌شوند. نیمه دوم مهر وقت اشر است. کشاورزان مسیر آب ورودی از سیلاب‌های افغانستان و چاه‌ها را لایروبی می‌کنند که به هنگام بارندگی، آب در مسیر درست جریان پیدا کند. رسوباتی که رودخانه هیرمند در مسیر خود حمل می‌کند و وزش بادهای 120 روزه، چندین تن گل و لای و شن و ماسه روان بر مسیل‌ها به جا می‌گذارد و در مقابل کشاورزان سیستانی هم، به صورت هماهنگ با اشر به مقابله با گل و لای می‌روند.

اشر، به نوعی اعلام آغاز سال جدید زراعی است. سال تازه‌ای که کشاورزان به امید برداشت محصول بسیار گندم و جو از زمین‌ها، آن را شروع می‌کنند. پیر و جوان در دشت‌های سیستان، با همکاری هم مراسم اشر را برگزار می‌کنند. اشر از نهرهای کوچک شخصی شروع می‌شود و بعد گروه‌ها و دسته‌ها به هم می‌پیوندند و کار به نهرهای اصلی و رودخانه ختم می‌شود. هر کس سهمی از لایروبی هیرمند ‌دارد و به این صورت از سهمش یاد می‌کند: «یک سهم غم» دارم. به این شکل با یک همکاری عظیم، هیرمند از گل و لای پاک می‌شود. می‌گویند سنت اشر، از کابل تا زابل را در بر می‌گیرد و این از جمله اشتراکات مردم سیستان با مردم منطقه است.

کشاورزان، تیشه‌های معروف به پنج میخه زابلی بر دوش، به مقابله با طبیعت می‌روند و امید دارند که پیش از شروع بارش‌‌های فصلی، بتوانند مسیل‌ها را از موانع خالی کنند. کار لایروبی از بامداد آغاز می‌شود و در تمام مدت کار، ذکر یاعلی به کشاورزان روحیه می‌دهد. همین‌طور که همه مشغول کارند، یک نفر که صدایی خوش دارد بلند می‌خواند: هر کس محمدی است، غلام علی، بگو یا علی و همه با هم بلند می‌گویند: یا علی. باز می‌خواند: لال نگردی، بلندتر بگو یا علی. باز جمعیت یک صدا می‌گوید یا علی. بعد یک نفر دیگر که صدایی خوش دارد می‌خواند: او-آب- ور سنگ قلقلی می‌خوانه، بلبل سر شاخ یا علی می‌خوانه، اَگَه خستَه جانی بگو یا علی، اَگَه ناتوانی بگو یا علی. با این اشعار و اذکار، کار لایروبی را روزها و روزها ادامه می‌دهند تا مسیل‌ها از گل پاک شوند.

گفته می‌شود بیشترین سطح زیر کشت در منطقه سیستان، به شهرستان هیرمند اختصاص دارد. در این سال‌ها به علت خشکسالی، کشاورزان هیرمندی نمی‌توانند از آب نیمه‌چاه استفاده کنند. چهار شرکت انتقال آب از طریق لوله‌کشی، مشغول فعالیت هستند اما تا پیش از پایان کار، کشاورزان باید به روش سنتی آب به زمین‌هایشان برسانند.

لایروبی رودخانه در حال حاضر یکی از ضرورت‌های زندگی کشاورزان این منطقه است. در کنار شیوه سنتی لایروبی، امسال بیل مکانیکی هم به کمک کشاورزان آمده است. البته کارشناسان کشاورزی می‌گویند اشر راه بهتری نسبت به لایروبی با بیل مکانیکی است و از مزایای آن می‌توان به اصلاح شیب و کاهش زبری کف کانال اشاره کرد که بهر‌ه‌وری از آب را با بالابردن بازده انتقال آب افزایش می‌دهد.

هنوز هم اشر یک راه درآمد مقطعی است، اما گاه ممکن است دستمزدی پرداخت نشود. با این وجود هنوز هم عده‌ای هر سال به کسب درآمدی موقتی از این کار امید دارند و اشر می‌تواند موجب همبستگی و اتحاد میان مردم این منطقه و اشتغالزایی موقت برای جوانان باشد. همچنین با این کار، می‌توان سنتی کهن را زنده نگه داشت و فرهنگ بومی را ترویج داد و در کنارش زمین‌های کشاورزی را هم آباد کرد. هیرمند به اعتقاد بسیاری از باستان‌شناسان و پژوهشگران تاریخ و تمدن، سرزمین رازهای سر به مهر است. سرزمینی که قدمت بسیاری دارد و فرهنگی پیچیده و عمیق و هنوز که هنوز است باستان‌شناسان نتوانسته‌اند تمام سوالات را در باره تاریخ این منطقه پاسخ دهند. این روزها، زمان اشر است و شاید با سفر به سیستان بخت این را داشته باشید که از نزدیک شاهد این برنامه جمعی باشید.

انتهای پیام