انسان بر خلاف سایر حیوانات، احوال غریزی و تمایلات طبیعی خود را با فرهنگ جامعه و اعتقادات خود شکل می دهد و آنها را تحت قواعد در آورده، تابع شرایط خاص قرار می دهد. انسان نیازهای خود را نه به هر شکلی بلکه به نحوی که فرهنگ می پسندد برطرف می کند. « فرهنگ اساس ارزش هایی است که هر انسان و هر گروه انسانی هویت خود را در آنها باز می شناسد.»
بدین ترتیب انسان برمبنای ارزش های فرهنگی، مقام خود و دیگران و معنی خیر و شر، زیبا و زشت و حق و باطل را معین می کند. بنابراین عادت و رفتاری که زمانی زشت و ناپسند بوده، در صورتی که فرهنگ جامعه آن را بپذیرد، زشتی آن از بین می رود و عکس آن نیز صادق است.
فلسفه و دلیل وجود فرهنگ همانا ذات پژوهشگر انسان و علاقه مندی او به ادامه ی زندگی و بهبود کیفیت آن است. فرهنگ و یکی از عناصر اصلی آن، یعنی اعتقادات جامعه منشأ پیدایش ارزش ها و منشأ نگرش های گوناگون انسان می باشند. فرهنگ در عین حال، کیفیت روابط جامعه ی خود را تنظیم می کند.
افراد هرجامعه ای از راه یادگیری و جذب درونی کردن نظام ارزشهای جامعه، فرهنگ پذیر می شوند. فرهنگ پذیری جریانی است که فرد را عمیقاً و از جهات فراوان با فرهنگ جامعه همانند می کند.
به عبارتي دوام و بقا هر جامعه اي مستلزم آن است كه اعضاي جديد متولد و تربيت شوند و ضروريات حياتي مردم تولي و توزيع شود و مردم احساس كنند كه زندگي معنا و هدف دارد. ساختارهايي كه جامعه از طريق آن ها به دفع اين نيازهاي اساسي مي پردازد نهادهاي اجتماعي است.
يكي از نهادهاي اساسي اجتماعي تعليم و تربيت مي باشد كه وظيفه اجتماعي كردن و زمينه ساز اجتماعي شدن افراد جامعه مي گردد. موضوع تعلیم و تربیت از مباحث اساسی همه ی مکاتب الهی و بشری و جمیع علوم انسانی است. تعلیم و تربیت تنها عاملی است که توانایی های انسان را بر خودش نمایان می کند و دامنه ی وجود او را گسترش می دهد.
در پرتو آن شخصیت فرد شکل می گیرد و با آن، توانایی رسیدن به مقام و مرتبه ی شایسته ی انسانی به دست می آید. تعليم و تربيت صحيح، به جامعه مى آموزد كه چگونه استعدادها و نيروى فكرى را در جهت ارتقاى جنبه هاى معنوى و مادّى به كار اندازد و انسانها را به سوى ساختن يك جامعه ايده آل سوق دهد.
مانهایم در بررسی جامعه ی برنامه ریزی شده و مسائل مربوط به شخصیت انسان اظهار می دارد که جامعه به چهار صورت عمده در ذهن انسان تأثیر می کند: از طریق روش سازگاری هوشی خود فرد؛ از طریق یادگیری؛ از طریق تعلیم و تربیت آگاهانه به انضمام بازآموزی و آموزش تکمیلی(۳).
فرشته عسکری
