امتیاز مثبت 

کد مطلب: ۳۶۹۰۴

قلعه سه کوهه یکی از قلعه های معروف سیستان می باشد که در دوران افشاریه تا اواخر دوران ناصرالدین شاه قاجار آباد و معمور بوده و به عنوان آخرین کرسی نشین سیستان به ثبت رسیده است.

به گزارش پایگاه خبری اوشیدا: روستای سکوهه یا بهتر بگوییم دهستان سکوهه یکی از قدیمترین آبادیها و خشکی های جلگه سیستان می باشد که پس از عقب نشینی و یا پس رفت آب جلگه زابل تپه های خاکی که از جنس گل رس بودند سر از آب بیرون آوردند لازم به یادآوری است که در اثبات این گفته میتوان به محل برخورد اماج آب با این تپه ها را پس از پسرفت آب خصوصا در تپه ای که در سمت غرب این سه تپه واقع شده است پس سالها هنوز مشاهده نمود.
وجه تسمیه نامگذاری سکوهه هم به خاطر وجود این سه تپه نسبتا مرتفع می باشد که که دو تپه به موازات هم در شرق و آن دیگری در غرب که شکل مثلث به خود گرفته است در خصوص ساکنان اولیه این خشکی که از کجا به این سرزمین آمده اند اطلاع دقیقی در دست نیست .




این دهستان در مسیر جاده زابل به زاهدان در بخش شیب آب واقع شده است که در خصوص شکل و ترکیب فعلی این دهستان می گویند قدمت آن به دوره افشاریه بر می گردد. که بعدها و در دوره قاجاریه توسط طایفه سرابندی و پردلی قلعه ای بزرگ که در نوع خود کم نظیر و در عین حال بزرگترین بنای خشتی سیستان است و اگر غلو نکرده باشیم مجموعه ای کوچک از بزرگترین بنایی خشتی دنیا یعنی ارگ بم میباشد قلعه ای زیبا و دیدنی بر روی دو تپه که در نزدیکی هم واقع شده است بنا می گردد .
این قلعه زیبا شامل سه بخش می باشد :
بخش شمالی: این قسمت معروف به فلک سر (فلک سار) است و از وسعت کمتری نسبت به ارگ جنوبی برخوردار است. این قسمت استراحتگاه حاکم و همراهان او بوده است. نمای بیرونی چند ضلعی و تمام سطح گنبد و طاقهای آن پوشیده است. سِرپرسى سایکس درباره این قلعه مى‌نویسد: سردار على خان سرابندى براى همسر خود که از خانواده سلطنتى (قاجار ) بود، قلعه‌اى ساخته که هنوز هم دژ معتبرى به شمار مى‌رود.
نمای ارگ شمالی (فلک سار ) سکوهه
بخش میدانی (میدان مرکزی): قلعه نسبتاً بزرگی است که حدفاصل ارگ جنوبی و ارگ شمالی است و در داخل آن اتاقهایی وجود دارد که جایگاه خادمان و محافظان حاکم و محل رتق و فتق امرات مربوط به مردم بوده است.
بخش جنوبی: شامل یک حیاط مرکزی با مجموعه ای از اتاقها در اطراف و یک ایوان بلند و باریک از ضلع شمالی می باشد و متعلق به حاکم آن زمان ومحل استراحت خان بوده است.

نمای ارگ جنوبی سکوهه

در خصوص ساخت این قلعه و مصالح آن باید گفت که آنچه ما از زبان بزرگان دهستان شنیده ایم گل آن از محل روستای پیر سبز که دارای گل رس خوب و عالی بوده است پس از طی مراحل خاص رساندن گل توسط رعیت آنزمان دست به دست حدود ۲۰۰۰ متر حمل تا به محل ساخت قلعه می رسید .
لازم بذکر است که در منطقه پیر سبز بعلت برداشت گل و خاک فراوان جهت بنای این قلعه عظیم گودالی بزرگ بوجود آمده که بعد ها به هامونک یعنی هامون کوچک نام گرفته است و از قشنگترین چراگاههای دامها و محل صید و صیادی و تفرجگاه خوانین و مردم منطقه تبدیل شده است .


مصالح مورد استفاده در این قلعه از کاه گل و خشت خام و ملاطهای گچ و خاک می باشد.
قلعه سکوهه یکی از آثار و مفاخر منطقه سیستان است . این قلعه در تاریخ پر حادثه خود با زمان تغییر کرده و بعنوان میراث گذشته بر جای مانده است هر گوشه این قلعه نشان از تاریخ عظیم و بس کهن دارد . یکی از نکات قابل تامل در این بنا معماری کهن آن است نشان دهنده بخشی از تاریخ معماری این منطقه را در حدود ۳۰۰ سال به تصویر می کشد .
بنای مذکور در مرکز روستای سه کوهه و بر بالای دو تپه ی نسبتا مرتفع که گرداگرد آن را دشتی نسبتا هموار قرار گرفته است قرار دارد
این بنا در زمینی مرتفع و مستطیل شکل با مساحت ۳۷۰۰ متر مربع که تنها راه ورودی آن قسنت شرق است که با یک سراشیبی تند به میدان روستا راه پیدا می کند،ورودی دیگر آن در قسمت غربی است که نسبتا تخریب گشته و در میان خانه های روستا محصور گشته است .

وجه تسمیه :
سه کوهه در لهجه محلی سکوا( Sakava) تلفظ می گردد.این نام بنا بر نظر بعضی افراد گرفته شده از کلمه سکایی یا سکاها است .ولی این نظر در مقابل نظریه ایی که بنا به اظهارات افراد محلی ،گفته می شود مردود است.و بنا به اظهارت ،این منطقه زمانی به خاطر در مسیر قرار داشتن آب رودخانه زیر آب بوده و بعدها بخاطر تغییر مسیر رودخانه هیرمند بتدریج خشک شده و از زیر خاک بیرون آمده ابتدا این سه برآمدگی از آب بیرون آمده و به صورت سه جزیره در بین اب نمایان بوده که مردم به این دلیل به آن سکوهه یا سکوا می گویند و بر روی آن بنایی از خود بیادگار گذارده اند .




تاریخچه اثر :
قلعه سه کوهه یکی از قلعه های معروف سیستان می باشد که در دوران افشاریه تا اواخر دوران ناصرالدین شاه قاجار آباد و معمور بوده و به عنوان آخرین کرسی نشین سیستان به ثبت رسیده است.بنیانگذار آن خاندان سرابندی بوده است که در فرایند مهجرت در دوره نادر شاه وارد سیستان می شوند .اوج حیات سیاسی و نظامی این قلعه مربوط به زمان ناصرالدین شاه قاجار است بگونه ایی که در جریان تکاپوهای استعماری دولت انگلستان و جدا سازی بخشهایی از ایران نقش بازدارنده مهمی را ایفا نموده و در لشکرکشی به هرات نقش فعالی را عهده دار بوده است .
سردار علیخان سربندی اولین کسی بود که به حکومت مرکزی دولت ایران گردن نهاد و پرچم ایران را در سال ۱۲۳۱ه.ش برفراز قلعه سه کوهه بر افراشت .حاکم قلعه در زمان افشاریه میر قنبر خان بوده و پس از وی میرکوچک خان که قلعه جنوبی به نام اوست و فرزندانش لطفعلی خان و بعد برادرش علیخان که حاکمان بعد سیستان هستند که علیخان اولین کسی است که نسبت به ایران اظهار تابعیت کرده و دختر بهرام میزرا یکی از شاهزاده خانم های ایرانی را به همسری گرفت و به خانواده سلطنتی متصل شد که برج فلک سر را برای این نو عروس بپا کرد .
پس از علیخان که توسط برادرزاده اش (تاج محمد الدین سردار پردل خان )در برج فلک سر به قتل رسید .دیگر جانشینان سربندیها بطور محلی حکومت کردند و حکومت از این خاندان گرفته شد و به امرای قائن داده شد ولی سربندیها بطور محلی حکومت کردند .

اگر بخواهیم از قدمت قلعه گفته باشیم باید به گذشته بسیار دورتر و قبل از نادرشاه برگردیم. خود سه كوهه همانطوری كه گفته شد از قبل وجود داشته است و بعنوان یكی از شهرهای بزرگ سیستان مطرح بوده است. در زمان نادرشاه افشار چون جمعیت منطقه سیستان كم بوده است جهت افزایش جمعیت منطقه، نادرشاه مایل بوده در مدت کوتاه بر جمعیت سیستان بیفزاید، از روش كوچ اجباری استفاده كرد و فرمان داد صدها خانوار از اقوام سربندیهای قبایل چادر نشین ایالت شیراز را به آنجا بفرستند رئیس قبیله میرقنبر تحت عنوان كلانتر در سكوهه مستقر شد.
در این زمان هر چند كه جمعیت سیستان چندان زیاد نیست اما از نژادهای گوناگونی تشكیل شده است كه عبارتند از ایرانی‎های بومی منطقه سربندیها كه به فرمان نادرشاه به این ناحیه نقل مكان كرده اند.
جانشینان میرقنبر عبارت بودند از پسرش میركوچك سپس نوه اش محمدرضاخان و بالاخره میرخان. به علت كم توجهی حكومت فتحعلی شاه به این منطقه دور افتاده تقریبا بطور مستقل عمل می‎كرد او به پیروی از همسایگان بلوچ خودش بیش از پیش به زمینهایی دست گذاشت که به قبایل کیانی تعلق داشت و او پس از مرگ پنج فرزند بر جای گذاشت ، محمودرضا خان ، علیخان ، شاهنوازخان ، سردار محمد و محمدرضا ، محمد رضا هم از لحاظ عرف و هم از لحاظ شرع رییس قبیله به شمار می آمد.

بنابراین او بدون هیچ مخالفتی میراث پدری را تصاحب کرد اما چون هفت پسر از خود باقی گذاشت و برای پسر ارشدش لطفعلی خان ارجحیت خاصی قایل بود با صلب امتیاز از برادر خود علیخان و بر خلاف آداب و رسوم رایج منطقه وی را به جانشینی خود منصوب کرد .
علیخان اولین کسی بود که تسلیم حکومت ایران شد و پرچم ایران را روی سه کوهه به سال ۱۸۵۲ میلادی برافراشت ، علیخان رییس طایفه سربندی نسبت به ایران اظهار تابعیت نموده و با ازدواج با یک شاهزاده خانم ایرانی مقتخر گردید . ( دختر بهرام میرزا)
و پس از بازگشت به سیستان برج گوشة شمالی سه کوهه را جهت اقامتگاه نوعروس و همسر تازة خویش برپاساخت و آن را برج فلک سار نامید.

می گویند که در این قلعه ضرابخانه سکه بوده که در آن زمان بنام حاکم سکه ضرب می شد .

موقعیت طبیعی:
زابل یكی از پر جمعیت ترین شهرستان‎های استان سیستان و بلوچستان در كنار دریاچه هامون و ارث تمدن اصیل سیستان با بناهای تاریخی همچون شهر سوخته، كوه خواجه، قلعه سه كوهه، قلعه سام ، قلعه رستم، دهانه غلامان و … می‎باشد.
این شهر در شمال استان و منطقه سیستان در طول جغرافیایی ۲۹ ۶۱ و عرض ۱ ۳۱ قرار دارد ارتفاع متوسط از سطح دریا ۴۷۸ متر و میزان بارش سالیانه بطور متوسط ۵۱ میلی‎لیتر است دریاچه هامون در فاصله حدود ۴۰ كیلومتری غرب این شهرستان قرار دارد و رودخانه‎های مهم آن هیرمند، شیله، و بادهای ۱۲۰ روزه از مشخصه‎های بارز طبیعی منطقه بشمار می‎آید.
بلندترین ارتفاع در دشت سیستان كه از هر جای دشت قابل رویت است كوه خواجه می‎باشد.

موقعیت استقرار قلعه :
بنای مذكور در مركز روستای سه كوهه بر بالای تپه‎ای نستا مرتفع كه گرداگرد آن را دشتی نسبتا هموار فرا گرفته است قرار دارد این بنا در ۳۳ كیلومتری جاده زابل به زاهدان طول جغرافیا ۲۸ ، ۲۶ ، ۶۱ و عرض ۴۴ ، ۴۶ . ۳۰ قرار گرفته است. از شمال غربی به قلعه سام و از شمال شرقی به دشتهایی كه صورت نیم دایره‎ای بزرگ روستا را فرا گرفته و از جنوب به روستای دل‎آسا و از غرب به اراضی روستای لوتك می‎رود می‎گردد.
این بنا را می‎توان پس از كوه خواجه یكی از بلندترین عارضه در دشت سیستان ذكر كرد كه توسط بشر ساخته شده است. این بنا در زمینی مرتفع و مستطیل شكل با مساحت ۳۷۰۰ متر مربع كه تنها راه ورودی آن قسمت شرقی كه با یك سراشیبی تند به میدان روستا راه پیدا می‎كند، ورودی دیگر آن در قسمت غربی است كه نسبتا تخریب گشته و در میان خانه‎های روستا محو گشته است.
قابل ذكر است که قلعه ای کوچک در کنار ارگ سکوهه و بر روی سومین برآمدگی یا سومین كوه ساخته شده است که با مساحت ۲۰۰۰ متر مربع در قسمت شمال غربی قلعه به فاصله حدود ۲۰ متر قرار دارد كه در حال حاضر بصورت مسكونی از آن استفاده می‎شود كه گمان می‎رود و از شواهد چنین به نظر می‎آید كه روزگاری این ارگ و قلعه به هم پیوسته بوده‎اند.

روستای سه كوهه در منطقه سیستان با ۴۷۸ متر ارتفاع از سطح دریا قرار گرفته و بلندترین ارتفاع در منطقه كه از هر كجای دشت سیستان قابل رویت است كوه خواجه می باشد از طرفی این روستا در حدود ۵ فرسخی دریاچه هامون قرار گرفته و قلعه سه كوهه با ۳۱ متر ارتفاع از سطح منطقه یكی از مرتفع ترین نقاط بعد از كوه خواجه می باشد.


طاقهای موجود در قلعه :
طاقهای آهنگ در این قلعه به دو صورت با خیز كم و طاق با خیز بیشتر یا طاق بیز مورد استفاده قرار گرفته است خیزهای كم در راهروها و خیزهای بیشتر در اتاقها استفاده شده است.

سقف خانه ها و بناهای سیستان :
پس از دیوار چینی و زدن قوس طاقچه و دربها نوبت به زدن سقف سیستانی میشود. سقفها بصورت گنبدی و بعضا به سبك یزدی ساخته میشود. به این شكل كه كمتر از نیمی از سقف از یك طرف و به همین میزان از طرف دیگر ساخته می‎شود وقتی پایه های سقف كه روی دیوار اتاق قرار می گیرند و زودتر به هم برخورد می‎كنند، به هم رسیدند به ترتیب از هر طرف چند ردیف چیده میشود و كار ادامه می یابد تا سقف به پایان برسد.

طاق آهنگ: این طاق به شكل نیم استوانه تو خالی می‎باشد و از حركت یك قوس در امنتداد یك خط بوجود می‎آید. مقطع این قوس می‎تواند به شكل یكی از مقاطع قوسهای ایرانی باشد استفاده از این نوع طاق معمولا مناسب با فضای زیرین ان و معمولا فضای‎های مستطیل شكل مثل راهروها، ایوان‎ها و … می‎باشد. یا به عبارت دیگر فضاهایی كه دارای یك محور فضایی هستند از نظر اجرایی طاقهای گهواره‎ای یا آهنگ به دو روش پر و روس و با كمك یك لنگه یا دو لنگه گچی قابل اجرا است.

پایان حکومت علیخان سرابندی :
یکی از رویدادهای مهمی که در منطقة سیستان در آن زمان رخ داده بود این بود که علیخان سربندی به دست پسر عموی خود تاج محمد دین سردار پردل خان در برج فلک سر به قتل رسیده بود . این واقعه یکی از رویدادهای مهم این ناحیه بوده است که بیلو شرح مفصلی از آن را در گزارشات مـأموریت در سیستان ذکر کرده است.
بدین طریق بود که علیخان سربندی دوران حکومتش در سیستان به پایان رسید وسردار پردل خان جای او را گرفت ، که حکومت او تا حدود یکصد سال پیش ( اواخر قاجاریه ) ادامه داشته است .
گفتنیها حاکی از آن دارد که در آنجا ۱۲۰۰ خانة گلی وجود داشته است و در نقشه های جغرافیا سه کوهه را به منزلة یکی از دهستانهای بزرگ سیستان ضبط کرده اند که حدود بیش از هزار نفر جمعیت و ۵۰ سرباز در آنجا مستقر بوده است. بر اساس پرس و جویی که از کهنسالان روستا به عمل آمده میگویند در این قلعه سکه ضرب میشده است و همینطور چاهی در ضلع جنوبی قلعه وجود دارد که به هنگام جنگ جسدها را داخل آن می انداختند، این چاه بسیار عمیق بوده به طوریکه هنگامیکه اهالی سنگ در آن میانداخته اند صدای آن شنیده نمی شده است امروزه از این نقطه چاله ای باقی مانده است که خاک آن را پر مرده است.

به هر حال این قلعه بخشی از تاریخ سیستان است که مسایل سیاسی و اجتماعی زیادی در آن رخ داده است و بخشی از تاریخ چند صد سالة اخیر سیستان را یدک می کشد.


انتهای پیام/