به گزارش پایگاه خبری
اوشیدا؛ اقلیم منطقه‌ی سیستان، بسیار خشک و میانگین بارندگی سالانه حدود ۶۰ میلی‌متر می‌باشد، بنابراین یکی از عوامل محدوده کننده‌ی توسعه‌ی کشاورزی در این دشت، آب است که حیات و ممات منطقه در ید آن رقم می‌خورد و نه از طریق بارش‌های این سرزمین بلکه از قِبَل آورده‌های رودخانه‌ی هیرمند، تأمین می شود.
گرچه در دانش بومی مردم مناطق مختلف دنیا بلکه کشور ما، تقسیم آب دارای قواعد عرفی دیرینه‌ای دارد، اما منطقه‌ی سیستان نیز که دارای پیشینه ی باستانی و تمدنی برجسته‌ای می‌باشد، از این امر مستثنی نبوده و از ضابطه‌مندي دقيقي برخوردار بوده است.
اراضی سیستان از نظر وسعت و مالکیت به دو دسته‌ی «اراضی دارای حقابه» و «اراضی فاقد حقابه» دسته‌بندی می‌شوند در سال‌هایی که خشکسالی و محدودیت آب وجود دارد، اولویت برداشت آب با اراضی حقابه‌دار است.
لذا این اراضی از امنیت بالاتری برای تأمین آب برخوردار بوده و ریسک کاهش محصول و یا عدم کشت در این اراضی پایین‌تر است.
بر اساس ماده‌ی ۱۸، تبصره یک قانون توزیع عادلانه‌ی آب (۱۶/۱۲/۱۳۶۱)، حقابه عبارت از حق مصرف آبي است كه در دفاتر جزء جمع قديم يا اسناد مالكيت يا حكم دادگاه يا مدارك قانوني ديگر قبل از تصويب اين قانون(سال ۱۳۶۱) براي ملك يا مالك آن تعيين شده باشد.
هم‌چنین بر اساس تبصره‌ی دو این ماده مصرف معقول مقدار آبي است كه تحت شرايط زمان و مكان و با توجه به احتياجات مصرف كننده و رعايت احتياجات عمومي و امكانات طبق مقررات اين قانون تعيين خواهد شد.
با این تعریف در منطقه ی سیستان سه نوع حقابه ساری و جاری است که عبارتند از: حقابه‌ی مدیری، حقابه‌ی کارافه و حقابه‌ی عُرفی
حقابه‌ی مدیری: در دهه‌ی ۱۳۱۰ و در قالب واگذاری اراضی خوانین به بهره‌برداران زمین‌هایی در واحد «مَرد و مَن»، واگذار گردید که بر این اساس هر مرد ۳۶ هزار مترمربع و ۱۰۰ من در نظر گرفته شده است.
این واگذاری‌ها در دفاتری به نام «دفاتر مدیری» انجام و ثبت شده است و مبنای تعیین سهم آب هر قطعه از اراضی سیستان می‌باشد محدوده اراضی دفاتر مدیری بدون نقشه می‌باشد لذا تشخیص و تطبیق اراضی دفاتر مدیری با زمان حاضر کار بسیار دشواری می‌باشد.
حقابه‌ی کارافه: در دهه‌ی۱۳۴۰ به هنگام اجرای قانون اصلاحات اراضی محدوده‌های تعیین‌شده در دفاتر مدیری به‌صورت نقشه درآمده و محدوده‌ی اراضی واگذاری در زمان مدیری، به‌عنوان محدوده‌ی دارای حقابه تعیین شده است و اراضی مازاد به‌عنوان اراضی متصرفی (زمین فاقد حقابه) در ازای دریافت هزینه یا به‌صورت رایگان به بهره‌برداران واگذار شده است.
این اسناد در وزارت جهادکشاورزی به «اسناد کارافه» معروف است بر همین اساس، این حقابه نیز به «حقابه ی کارافه» معروف است.
حقابه‌ی عرفی: به میزان سهمی که بر اساس آن میراب(آبیار) هر یک از انهار سنتی به بهره‌برداران آب تحویل می‌دهد حقابه‌ی عرفی گفته می‌شود.
این سهم بر اساس واحدی به نام «مَرد» می‌باشد که هر مرد معادل چهار هکتار (به صورت دقیق، ۳.۶ هکتار) است و در زمان تحویل آب، میزان ساعت تحویل آب به ازای هر مرد در هر نهر بر اساس تراکم جمعیت زمین‌داران در هر روستا بین ۲ تا ۱۲ ساعت تعیین می‌شود.
قبل از آن که دستگاه ساعت به عنوان زمان‌سنج، وارد سیستان شود تقسیم آب به صورت سنتی و با تقسیمات حساب شده و مبتنی بر عدالت صورت می‌گرفت که این نظام را عرفاً «نظام مِی‌روزبندی» می‌گویند براساس این نظام واحدهای تقسیم آب در نظام مِی‌روزبندی سیستان عبارتند از:مِی، معادل ۱۲ ساعت آب تمام نهر برای یک نفر
نیم مِی، معادل ۶ ساعت تمامی نهر برای یک نفر
نیمَک، معادل سه ساعت تمامی نهر برای یک نفر
علاوه بر آن شبانه روز در این نظام دارای تقسیم بندی منحصر به فردی بوده است بدین شرح بوده است:
از نماز صبح تا چاشت قربانی، ۳ ساعت
ازچاشت قربانی تا ظهر، ۳ ساعت
از ظهر تا روز دَرگَرد(مَلِ خمیر)، ۳ ساعت
از روز دَرگَرد تا روز فور(غروب خورشید)، ۳ ساعت
از روز فور تا سَرِشوم، ۳ ساعت
از سَرِشوم تا نصف شو، ۳ ساعت
از نصف شو تا خروس اول، ۳ ساعت
از خروس اول تا نماز صبح، ۳ ساعت
که مجموعاً ۲۴ ساعت شبانه روز را به هشت قسمت مساوی تقسیم کرده و بر آن اساس آب انهار سنتی بین بهره برداران کشاورزی می شده است.
انتهای پیام/
