اوشیدا یگانه ارتفاع سیستان/ مقبره خواجه مهدی چشم انتظار گردشگران

به گزارش پایگاه خبری اوشیدا" این کوه تنها عارضه ی طبیعی مرتفع در دشت سیستان به شمار می رود.مقبره خواجه مهدی در بالای کوه خواجه هنگامی که دریاچه هامون پر آب است همانند جزیره ای در دشت سیستان توجه همگان را به خود جلب می نماید و به زیبایی مقبره می افزاید.

کوه خواجه در کیلومتر 33 غرب شهرستان زابل، بخش شیب آب، دهستان لطف الله، روستای خواجه قرار دارد.

کوه خواجه، کوه خدا، کوه رستم، تخت سلیمان، قعلوس ،اوشیدا اوشیدرنه و کوه بابا نام واژه های گوناگون اثر یگانه ی دشت سیستان است.

این کوه ریشه در دوران سوم زمین شناسی فرو برده و همروزگار تفتان است.ارتفاع این کوه از سطح دشت به 132متر دربلند ترین نقطه می رسد و بیش از ششصد هکتار مساحت را به خود اختصاص داده است.فاصله مقبره خواجه مهدی از شهر زابل سی کیلومتر است.
در ابتدای مسیر جاده اصلی زابل به زاهدان تابلوی راهنمای مقبره ی خواجه مهدی در کوه خواجه بازدید کنندگان را به مقبره هدایت می نماید.

این جاده ابتدا به روستای سرسنگ و سپس به روستای لطف الله منتهی می گردد.مردمان این روستا در زمان پرآبی دریاچه هامون به شغل ماهیگیری و پرده بافی مشغول بوده اند.فاصله روستای لطف الله تا پایین کوچه خواجه در حدود سه کیلومتر است.در قسمت شمال غربی، پای کوه امکانات تفریحی و رفاهی برای بازدید کنندگان تدارک دیده شده است.

برخی از بازدید کنندگان که به پیاده روی علاقه مند هستند از مسیری که اخیرا به همین جهت فنس کشی شده است به سمت مقبره حرکت می نمایند.

بعضی دیگر از بازدید کنندگان با خودروهای شخصی از طریق جاده ی خاکی کم عرض از سمت جنوب غربی با صرف مدت دقیقه به مقبره دسترسی پیدا می کنند.

رد پای تاریخ در اطراف این کوه آثار متععدی از دوران ساسانیان و اشکانیان و سده های نخستین اسلامی به شکل های مختلف چون (کاخ گندوفار= قلعه کافر)، آتشکده، قلعه، گورستان و زیارتگاه باقی مانده است.

کوه خواجه یکی از دو هزار و 224 کوهی است که (یسنا) از آن نامبرده است و جنبه تقدس دارد.آثار باستاني اين كوه از سوي پژوهشگران و باستان شناسان بسياري همچون اشتين، هرتسفلد، گولليني، فاچنا، محمود موسوي و سید منصور سید سجادی و خانم سرورانگیز غنیمتی مورد بررسي و كاوش قرار گرفته است.

اما مهمترين كارها در روي اين آثار توسط هرتسفلد انجام پذيرفته است.كاوشهاي هرتسفلد روشن كرد كه اين آثار متعلق به دوران پارتيان و ساسانيان و در حقيقت كاخ فرمانداري گوندوفار از خاندان سورن اشكاني و پادشاه قندهار است كه به نظر وي  همان پهلوان نامي سيستان يعني رستم دستان ميباشد و مسيحيان  وي را پيشواي پادشاهان (مغان) سه گانه دانسته و با يكي از آنان يعني گاسپار منطبق مي كنند.طبق روایت انجیل متی سه روحانی ایرانی بر فراز این کوه به انتظار ظهور مسیح می ایستادند.

مدیر اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان زابل گفت: درمورد کاربری این بنای عظیم دو دیدگاه اصلی وجود دارد.

علیرضا خسروی اظهار داشت: باستان شناسان ،کاربری توامان زیستی، دفاعی، نظامی ومذهبی را پیشنهاد داده اند که محل زندگی حکمرانان وسکانشاهان روزگار اشکانی وساسانی است اما دیدگاه دوم از آن خانم دکتر غنیمتی است که پایان نامه های ارشد ودکترای خویش را دراین پیوند فراهم کرده.

وی ادامه داد: غنیمتی دانش آموخته ی دانشگاه برکلی دیدگاه خویش رابربنیاد باورهای مذهبی زرتشتی استوار ساخته واین مجموعه ی ارجمند را برای دید بانی ورصد رویداد مهم و بزرگ ایین مزدیسنا یعنی ظهور منجی و رستاخیز در پیوند می بیند و بردیدگاهش پای می فشارد که این کاخ بزرگ اربدستان است که توسط روحانیون زرتشتی ساخته شده تا از زمان تولد منجی که ازآبهای دریاچه ی هامون که برگردا گرد کوه اوشیدا یا کوه خواجه برمی خیزد آگاهی یابند.

وی گفت: شاید بن مایه های روایت انجیل متی از سه روحانی ایرانی که از فراز این کوه با خداوند هستی به راز و نیاز می ایستادند و ظهور مسیح را می طلبیدند و بر ارزشمندی این کوه می افزودند از این دیدگاه زیاد دور نباشد.

وی تصریح کرد: دانستن وبازخوانی روایت برزو نوه رستم جهان پهلوان ایران زمین نیز شاید در این پیوند فایده مند باشد که همین باورها برزو را گرفتار طلسمی اهریمنی درهمین کوه می داند که درروزهای پایانی گیتی و با ظهور منجی شکسته خواهد شد اما برزوی جوان وبی تاب با آرزوی دیرین هر چهارشنبه وجمعه درقالب جوانی رشید پدیدار می شود تاشاید کسی اورا بازشناسد وبدین ترتیب رهایی یابد  وطلسمش بشکند.

وی خاطرنشان کرد: ارجمندی این کوه وآثارش افزون بر اسطوره وآیین های زرتشت ومسیحیت به اسلام و یهود نیز دامن می گستراند.پیر گندم بریان و زیارت غلطان مهم ترین مراسماتی است که بر فراز این کوه برگزار می شود.

کارشناس میراث فرهنگی گفت: مردم مسلمان سیستان در نوروز هر سال وروزهای دیگر به ویژه چهارشنبه و جمعه به زیارت بالای کوه می شتابند که به باورشان شهیدی از خاندان آل علی (ع) است وقبل از رسیدن به زیارت تا طواف و قربانی و دعا برای ایرانیان را به انجام رسانند از زیارتی دیگر به نام پیر گندم بریان می گذرند و دراین زیارت به سنگی که نماد الهی دارد گندم برشته می پاشند و در روبرو برسنگی که نماینده ی اهریمن است سنگ می زنند و نمایشی از جهت گیری اهورایی خویش را پدیدار می سازند.

خسروی بیان داشت: زیارت خواجه ی غلطان هنوز مورد احترام مردم مسلمان بویژه نیازمندان است که گاه شب را نیز درهمین مکان به بامداد می رسانند وبرمبنای باوری کهن برروی سنگی درآستانه ی ورودی آرام دراز می کشند واگر نیت شان برآورده شود بی اراده خواهند غلطید.

وی عنوان کرد: روایت هایی نیز دردست است که قبر برادر دانیال نبی در این کوه است و در روایتی دیگر این کوه به دستور سلیمان پیامبر و توسط دیو برای استراحت همسر بیمار سلیمان پیامبر ساخته شده وپس از بهبودی برای منطقه ومردمش دعای خیر شده است تا منزلت کوه خواجه از یک فراز منطقه یی به گستره ی فرهنگ وتمدن بشری تبدیل شود.

وی تاکید کرد: ذوالفقار کرمانی، نقشه بردارعهد ناصرالدین شاه در سال 1288 ه.ق از سیستان بازدید کرده است و درباره این کوه می نویسد: سطح محیط این کوه از بالا پنج هزار ذرع است. آثار آبادی و قلعه سمت شرق و جنوب کوه می باشد. آنچه در وسط دامنه و قلعه واقع است مشهور به قلعه قهقهه و آنچه بالای کوه می باشد قلعه کک کوه زاد نام دارد. بقعه خواجه غلطان در وسط کوه گنبدی دارد.وی افزود: هرتسفلد در تایید این عقیده می نویسد: ویشتاسب پدر داریوش زرتشت را تحت حمایت خود دراورد و در کوه خواجه سکنی داد تا از آسیب محبوس و در امان باشد. سوشیانا که در آیین مزدیسنا حکم ناجی دارد، در این مکان ظهور کرده است.آرامگاه خواجه غلطان بر فراز کوه خواجه قرار دارد.

رییس میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان زابل گفت: در هنگام وردو به محوطه ی مقبره تابلویی مشاهده می شود که به معرفی صاحب مقبره پرداخته است. این تابلو آرامگاه مذکور را به ( خواجه مهدی بن هادی بن علی بن ابراهیم بن محمد حنیفه ) نسبت داده است.

خسروی اظهار داشت: براساس نوشته دیگر اسم آن شخص که مشهور به خواجه غلطان است آنچه در تواریخ نوشته شده است سراسر یر بن غیص، ابن اسحاق، ابن ابراهیم، ابن طارخ، ابن طاخور، این عبارت از روی نوشته که سر آن قبر به همان املایی بود که برداشته است.

وی ادامه داد: در کتاب آندره گلدار، هنر ایران، این آمده است که کوه خواجه منسوب است با مرد پارسا و پرهیزگاری به نام (خواجه سارا سریر) می گویند او از اولاد مستقیم حضرت ابراهیم بوده است و مردم سیستان در هنگام نوروز در آرامگاه وی جمع می شوند.

وی تاکید کرد: خواجه مهدی در سال 222 ه.ق از طرف (امین) برادر مامون مامون الرشید حاکم مداین مورد تعقیب قرار گرفت و متواری شد. وی در سن شصت و شش سالگی با کاروانی به سمت کرمان و سیستان مسافرت کرد و در نزدیکی کوه سیستان به دست سارقان کشته شد.

وی تصریح کرد: روایت است که مردم سیستان پس از شنیدن خبر کشته شدن خواجه به تعقیب اشرار پرداختند و آنان را دستگیر کردند. سپس به منظور دفن اجساد به سمت غرب کوه سیستان حرکت کردند.

وی خاطرنشان کرد: در آن زمان فرد ناشناسی جناه ی خواجه را بر فراز کوه سیستان و اجساد دیگر را که، متعلق به مردم کرمان بود، در اطراف مقبره دفن کرد. روز هفتم طبق اعتقادات و رسوم مردم منطقه، عده ی زیادی برای زیارت شهدا به کوه رفتند که با اتاق ساخته شده ای بر روی قبر خواجه مواجه شدند. این اتاق سال هاست که پابرجاست.

وی ادامه داد: در جای دیگری بیان شده است که خواجه مهدی را راهزنان به شهادت رساندند و جنازه ی وی به آتش کشیده شد. اما معجزه ای اتفاق افتاد و بر اثر باران شدید آتش خاموش شد و جنازه ی وی را کاروانیان سیستانی به کوه خواجه منتقل و در قسمت شمالی کوه دفن کردند.

وی عنوان کرد: در کتاب سیستان بهشت باستان شناسان به نقل از کتاب احیا الملوک این مقبره را به برادر دانیال نبی نسبت می دهد.کوه خواجه سرشار از آثار تاریخی است .

کارشناس میراث فرهنگی بیان داشت: در اطراف مقبره خواجه مهدی آثار تاریخی متعددی مربوط به دوران ساسانیان، اشکانیان و سده های نخستین اسلامی به صورت قلعه، آتشگاه و گورستان وجود دارد. شواهد گویای آن است که این منطقه در نزد مردمان سیستان، منطقه ای مقدس و قابل احترام است.

وی افزود: در مورد تاریخ ساخت بنای مقبره، مستندات مکتوب و دقیقی وجود ندارد. عده ای از صاحب نظران سیستانی آن را از آثار باقی مانده قرن اول هجری می دانند.میراث فرهنگی و گردشگری قدمت آن را به دوره ی صفویه نسبت داده است.

وی ادامه داد: در اطراف مقبره، قبرهای بسیاری مشاهده می شود که قدمت زیادی دارند. ساختمان مقبره را تاکنون چندین بار اهالی منطقه بازسازی کرده اند. تعمیرات انجام شده به جهت بازسازی فضاهای مربوط به بازارچه فصلی بوده است. بوده است.مقبره در فضایی گسترده و فاقد حصار بنا شده است .

رییس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان زابل گفت: مقبره در فضایی گسترده و فاقد حصار بنا شده است. حیاط ورودی مقبره فضایی است به مساحت یازده متر مربع که با موزاییک فرش شده است. در سمت شرقی آن، آثاری از اتاقک های متروکه ی سنگی به چشم می خورد که در گذشته بازدید کنندگان از آن به عنوان استراحتگاه و بازارچه ی فصلی استفاده می کردند. در حال حاضر این این فضاها پس از بازسازی به صورت مجموعه ای از هشت اتاقک بدون سقف به عنوان بازارچه در ایام تعطیل فعال است. 

خسروی اظهار داشت: در قسمت غربی محوطه ی مقبره سرویس های بهداشتی قرار دارد. در سال های اخیر، فضاهای اطراف مقبره و بازارچه با شن و موزاییک محوطه سازی شده است.وی خاطرنشان کرد: ساختمان مقبره مستطیل شکل و مساحت تقریبی آن سی و پنج متر در ابعاد هفت متر در پنج متر است که از خشت وگل ساخته شده است. ارتفاع دیوارهای بیرونی آن از سطح زمین هشت متر و نمای بیرونی مقبره کاهگلی است. پی دیوارهای سمت شرق و غرب و جنوب با سنگ تقویت شده است.

وی ادامه داد: ساختمان مقبره با اندازه سه پله از سطح محوطه ی بیرونی بلندتر است. در سمت غربی متصل با مقبره، آشپزخانه احداث شده است. در سمت جنوبی آن در مقابل در ورودی، ایوانی به مساحت دوازده متر وجود دارد که با موزاییک فرش شده است و فضای بیرون را به داخل مرتبط می سازد. این ایوان سقفی هلالی شکل دارد و در وسط آن در اصلی مقبره قرار گرفته است. این در دو لنگه و از جنس چوب به رنگ سبز و در ابعاد یک متر در دو متر است.

وی افزود: در دو طرف در ورودی نیز دو طاقچه به ابعاد شصت سانتی متر در نود سانتی متر ساخته شده است. از این طاقچه ها در گذشته با عنوان چراغدان استفاده می شده است. در بالای در ورودی نیز پنجره ای فلزی به ابعاد  شصت سانتی متر وجود دارد.

وی در ادامه گفت: کف مقبره پوششی سیمانی دارد و با موکت قهوه ای رنگی فرش شده است. دیوارهای داخل از کف به ارتفاع پنجاه سانتی متر به رنگ سبز نقاشی شده و سپس با گچ سفید کاری شده است.روی دیوارهای داخلی پارچه هایی با عباراتی: مانند السلام علیک یا صاحب الزمان، سلام بر حسین شهید و سلام بر ابوالفضل شهید نصب گردیده است.چهار پنجره ی فلزی به ابعاد شصت سانتی متر در شصت سانتی متر به بالای دیوارهای مقبره به منظور تهویه هوا و تامین نور داخل مقبره وجود دارد.در مقابل در ورودی و در انتهای مقبره در زیر ایوانی هلالی شکل، سکویی به ابعاد یک متر در پنج متر مربع به ارتفاع پنجاه سانتی متر بالاتر از کف مقبره ساخته شده است. بنا به اظهارات راویان محلی، بیماران بر روی این سکو دراز می کشند و طلب حاجت می کنند. در ضلع شرقی و غربی نیز دو طاق مشاهده می شود.

وی بیان داشت: قبر خواجه، قبری است بزرگ به طول چهار متر و به ارتفاع چهل سانتی متر که بالاتر از کف مقبره قرار دارد. در دو سمت بالا و پایین قبر دو ستون به شکل کله قند به ارتفاع شصت سانتی متر ساخته شده است. زائران بنابر باورهای خود پارچه های زینتی به نیت براورده شدن حاجت به آن گره می زنند. در گذشته سطح قبر با کاهگل اندوده شده بود که در هنگام بازسازی با سیمان مرمت گردیده است. بر روی قبر پارچه ای سبز رنگ با عبارت (السلام علیک یا حسین) پهن شده است که هراز گاهی تعویض می شود.

وی اظهار داشت: در قسمت شمال غربی قبر چاله ای وجود دارد زائران براساس باورهای خود از خاک آن برای رفع درد مفاصل به اعضای بدن می مالند. برخی دیگر از این خاک به عنوان تبرک استفاده می کردند.در قسمت جنوب غربی مقبره، آتشدانی به منظور روشن کردن شمع و سوزاندن عود وجود دارد. سقف گنبدی شکل مقبره از خشت خام ساخته شده و لوستری در وسط آن آویزان شده است که نور مقبره را تامین می کند.کوه خواجه امکانات مناسبی داردخسروی گفت: باتوجه به امکاناتی نظیر برق، سرویس بهداشتی، بازارچه و نزدیکی به جهت بعد مسافت در تمام روزهای سال به ویژه در تعطیلات عید نوروز و روزهای جمعه جمعیت قابل توجهی از این مکان بازدید می کنند. براساس آمارهای موجود میانگین حضور سالیانه زائران بیش از هزار نفر اعلام شده است. بیشتر زائران و بازدید کننده ها از روستاها و شهرستان های زابل، زهک و هیرمند هستند. البته این مکان بازدید کنندگانی از دیگر نقاط استان و شهرهای ایران نیز دارد.

وی عنوان داشت: زیارت اماکن مقدس به ویژه آرامگاه خوجه غلطان و پیرگندم بریان از آن جملا است و در ایام نوروز زائران زیادی به آنجا سفر می کنند.

وی اظهار کرد: براساس نوشته ای دیگر در گذشته انتهای بخش شمالی کوه خواجه مزاری است که در چهار دیوار آن کاغذ فرسوده ای آویخته اند که به نام زیارت نامه خواجه خوانده می شود که برخی از آن ها را از بقایای اماون مقدس پیش از اسلام است. در این زیارتنامه سلام و صلوات پر عرض و طولی به صاحب گور فرستاده شده و او را گاهی المتقی و زمانی الزکی خوانده اما روشن نکرده که این مرد پاک، پارسا و پرهیزگار چه کسی و چه کاره بوده و نام او چیست. فقط سیستانی ها می گویند که او خواجه غلطان است.گورستان خواجه مهدی در کوه خواجه قرار دارد.

خسروی افزود: همان گونه که گفته شد در نزدیکی مقبره، قبرستان متروکه ای به مساحت صد متر مربع وجود دارد که قبرهای آن سنگ دارند ولی فاقد مشخصات هستند.

وی گفت: گورستان وسیعی مرکب از گورهای سنگی در پشت قلعه کافرون و در بالای کوه در سطحی صاف و نزدیک به هم ساخته شده است.دیوارهای این این گورها از سنگ است و روی آن ها را معمولا با تخته سنگ های بزرگی پوشانده اند. تاریخ قطعی این گورستان مشخص نیست، اما برخی از ظواهر موجود نشان می دهد که به دوران اسلامی تعلق دارد.

وی ادامه داد: با توجه با کاوش های باستان شناسی و با استناد به کتب و روایات مختلف می توان نتیجه گرفت که این قبرها متعلق به اشخاصی هستند که همراه خواجه کشته شده اند و مردم آن ها را به این مکان برای تدفین منتقل کرده اند. از دیگر دفن شدگان در این مکان می توان به ساختمان آرامگاهی اشاره کرد که در فاصله صد و بیست متری و در بخش غربی آرامگاه وجود دارد. این آرامگاه متعلق به آسیابانی که در منطقه مقام و منزلت خاصی داشته است.

وی تاکید کرد: این بنا از جمله بناهای آرامگاهی در سطح منطقه است که معماری آن با بناهای دیگر متمایز و معمار با اجرای گوشه سازی فیلیپوش در چهار کنج فضا سعی داشته است گنبدی زیبا بر روی این بنا بسازد.

وی تاکید کرد: دارای اتاقی مستطیل شکل به مساحت تقریبی صد و چهل و پنج متر مربع است. در دو ضلع شمالی و جنوبی بنا دو ایوان طاق دار ورودی وجود دارد که آن را قوسی بیضی شکل با فضای مرکزی آرامگاه پیوند می دهد فضای آرامگاهی و مربع شکل به مساحت پنجاه متر است.در دو قسمت شرقی و غربی پنجره هایی برای روشنایی و تهویه هوا وجود دارد. مصالح به کار رفته شامل خشت و گل است. این بنا در تاریخ 30/4/84 با شماره 12292 در فهرست میراث فرهنگی و گردشگری ثبت شده است. بنا در سال 1387 زیر نظر استاد کاری به نام محمد توکل فر مرمت و بازسازی شده است.